Ատլանտյան օվկիանոսի տակ գտնվող ժայռերի վերելքը կարող է աշխարհամասերը իրարից հեռացնել
Ատլանտյան օվկիանոսի խորքից տաք ժայռերի վերելքը կարող է երկու կողմերից էլ հեռացնել մայրցամաքները:
Ամերիկաները ամեն տարի մի քանի սանտիմետրով հեռանում են Եվրոպայից և Աֆրիկայից, քանի որ այդ մայրցամաքների հիմքում ընկած տեկտոիկ սալերը շարժվում են: Հետազոտողները սովորաբար կարծում են, որ տեկտոնիկ սալերն առանձնանում են, քանի որ այդ սալերի հեռավոր եզրերը ընկղմվում են Երկրի թաղանթի մեջ՝ ստեղծելով բացվածք: Վերին մանթիայից նյութը այնուհետև թափվում է սալերի միջև եղած ճեղքի միջով՝ լցնելով ծովի հատակը:
Բայց Ատլանտյան օվկիանոսի հատակից ստացված նոր սեյսմիկ տվյալները ցույց են տալիս, որ տաք ժայռերը տեղակայվում են Միջատլանտյան լեռնաշղթա կոչվող ծովի հատակի տրոհի տակ, որը գտնվում է Երկրի ծածկույթի հարյուրավոր կիլոմետրերի խորքում: Սա ենթադրում է, որ լեռնաշղթայի տակ բարձրացող նյութը պարզապես պասիվ արձագանք չէ տեկտոնական սալերի՝ միմյանց վրայով սահելուն: Փոխարենը, խորը ժայռը, որը մղվում է դեպի Երկրի մակերևույթը, կարող է սեպ խրել սալերի միջև, ինչ օգնում է դրանք առանձնացնել:
Երկրաշարժեր և հրաբխային ժայթքումներ առաջացնող սալերի տեկտոնիկայի ավելի լավ ըմբռնումը կարող է օգնել մարդկանց ավելի լավ պատրաստվել այս բնական աղետներին։
Հռոմի Ռոմե Տրե համալսարանի սեյսմոլոգ Մեթյու Ագիուսը և նրա գործընկերները հայացք գցեցին առ այն, թե ինչ է կատարվում Միջատլանտյան լեռնաշղթայի տակ, օգտագործելով 39 սեյսմոմետր ծովի հատակին՝ Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի միջև գտնվող լեռնաշղթայի մոտակայքում: Այդ սենսորները շուրջ մեկ տարի լսում էին երկրաշարժերի դղրդյունը: Քանի որ այդ ցնցումներից սեյսմիկ ալիքները խորը ճանապարհ էին անցնում Երկրի ծածկոցով դեպի սեյսմոմետրեր, գրանցված ցնցումները պարունակում էին ծովի հատակից շատ ներքև գտնվող նյութի տեղակայման և տեղաշարժի մասին տվյալներ:
Այդ ազդանշաններում Ագիուսի թիմը տեսավ նյութի պարունակության մասին հուշումներ Երկրի ներքևի մանթիայից, ծովի հատակից ավելի քան 600 կիլոմետր խորության վրա, դեպի Միջատլանտյան լեռնաշղթա ընկած տարածքում: «Սա բոլորովին անսպասելի էր», — ասում է Ագիուսը, և դա կարող է լինել հզոր ուժ ճեղքվածքի երկու կողմերում տեկտոնական սալերը բաժանելու համար:
«Անշուշտ, հետաքրքիր դիտարկում է», — ասում է Միչիգանի Էնն Արբորի համալսարանի սեյսմոլոգ Ջերոեն Ռիցեման, ով ներգրավված չէր այդ աշխատության մեջ: Բայց դժվար է ասել, թե որքան խորն է թաղանթի վերելքը նպաստում Ատլանտյան օվկիանոսի հատակի տարածմանը, մոտակայքում գտնվող սեյսմոմետրերի միայն մեկ խմբի դիտումների հիման վրա, ասում է նա: Դա նման է այն բանին, որ «դու բանալիի անցքի միջով ես նայում, և փորձում ես տեսնել, թե ինչ կա հյուրասենյակում, ննջարանում և խոհանոցում»:
Դիտումները Միջատլանտյան լեռնաշղթայի երկայնքով այլ վայրերում, ինչպես նաև ամբողջ աշխարհի օվկիանոսի մյուս լեռնաշղթաներում, կարող են օգնել պարզել, թե արդյոք այդ ճեղքերի տակ առաջացող խորը մանթիայի նյութը իսկապես կարևոր դեր ունի ծովի հատակի տարածման գործում:
Օրիգինալ հոդվածը կարող եք կարդալ այստեղ։
Հիմնված է հետևյալ աշխատության վրա՝
M. Agius et al. A thin mantle transition zone beneath the equatorial Mid-Atlantic Ridge. Nature. Published online January 27, 2021. doi: 10.1038/s41586-020-03139-x.
gitem.science
Արմեն Վարդանյան
